Trouw: Alles wordt een keuze

In Trouw lazen we een prachtig stuk van journaliste Hanne Obbink. Omdat de tegenstellingen in onze maatschappij steeds groter worden, zullen mensen vaker moeten kiezen. Voor een ander, of voor zichzelf. Juist omdat mantelzorgers die keuze vaak anders beleven, delen we dit stuk van Hanne heel graag op Mantelzorgelijk.

 Het Sociaal en Cultureel Planbureau voorziet een groeiende kloof tussen burgers die een gecompliceerde netwerksamenleving aankunnen en zij die afhaken.

De belangrijkste scheidslijn loopt in 2050 misschien niet tussen de haves en de havenots, maar tussen de cans en de
cannots, degenen die wel en niet genoeg vaardigheden hebben om mee te komen. Solidariteit tussen die maatschappelijke groepen is straks waarschijnlijk minder vanzelfsprekend dan nu.

Die waarschuwing laat het Sociaal en Cultureel Planbureau horen in ‘De toekomst tegemoet‘, een rapport waarin een beeld geschetst wordt van Nederland in 2050. De samenleving zal tegen die tijd veel meer dan nu gekenmerkt worden door voortdurende dynamiek. Het verloop van iemands leven zal veel minder voorspelbaar zijn en meer afhangen van individuele keuzes. Wie daarin niet kan meekomen, is kwetsbaar.

In 2050 zullen Nederlanders veel bewegingsvrijheid hebben, met meer ruimte voor eigen keuzes op het gebied van leren, werken en zorgen, maar ook als het gaat om de mensen met wie ze wel of niet omgaan. Dat moeten ze doen in omstandigheden die onoverzichtelijk en veranderlijk zijn – vaak bijvoorbeeld zonder vaste banen, maar met lossere netwerken.

Daar zit veel goeds aan, maar het SCP waarschuwt ook voor ‘schaduwzijden’. “Onze verwachting is dat mensen meer aan hun hoofd zullen krijgen”, schrijft het, “terwijl een week ook in de toekomst niet meer dan 168 uur zal tellen.” In dat aantal uren moeten mensen bijvoorbeeld meer cursussen doen om bij te blijven in hun werk, maar ook mantelzorgen.

Zelfredzaamheid

Hoge eisen zullen ook worden gesteld op het gebied van zelfredzaamheid, want de overheid trekt zich verder terug. Meer mensen zullen op hun tenen lopen, voor meer mensen komt de lat té hoog te liggen. Al die individuele vrijheid kan ook leiden tot ‘een retoriek waarin succes een verdienste is en falen het gevolg van slechte keuzes’, schrijft het SCP. “Er is geen pech meer, alleen eigen schuld.”

Deze achterblijvers, deze cannots, zijn aangewezen op solidariteit van anderen. Maar in een samenleving waarin veel wordt overgelaten aan individuen en waarin weinig automatisch vastligt via maatschappelijke instituties, wordt ook solidariteit een keus. “Naarmate solidariteit meer in zelfgekozen verbanden vorm krijgt, neemt de kans toe dat er mensen buiten de boot vallen.”

Het SCP houdt een forse slag om de arm over zijn eigen voorspellingen. Het ziet een aantal drijvende krachten achter de veranderingen tot 2050, maar geen daarvan is volledig voorspelbaar. De economie zal misschien beperkt groeien, verwacht het SCP, en het aantal ouderen en migranten zal waarschijnlijk toenemen. De noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen zal zich laten voelen. Technologische ontwikkelingen zullen doorgaan – maar met name daarover zijn verantwoorde voorspellingen ‘vrijwel onmogelijk’. En dan laat het SCP natuurrampen of aanslagen nog buiten beschouwing.

Maar hoe onzeker ook, toch valt er wel iets over de toekomst te zeggen, denkt het SCP, vooral door naar de trends van nu te kijken en na te gaan hoe waarschijnlijk het is dat die zullen doorzetten. Met het resultaat daarvan wil het planbureau een discussie op gang brengen: willen we deze kant op? Het geeft zelf alvast een voorzet: de grootste opgaven zijn op het gebied van duurzaamheid en solidariteit.

Consumeren

De consumptie blijft maar toenemen en dat zal waarschijnlijk doorgaan. Maar tegelijkertijd moet de uitstoot van broeikasgassen sterk omlaag. Zon en wind als energiebronnen zullen belangrijker worden. Daar gaat iedereen iets van merken.

Veel aanpassingen zijn te betalen uit de verwachte economische groei en positief is ook dat de lucht in steden en rond wegen schoner zal worden en dat het warm houden van huizen goedkoper wordt. Maar wie met het vliegtuig op vakantie wil, zou in 2050 wel eens op grenzen kunnen stuiten.

En vlees en zuivel zullen misschien ook niet meer onbeperkt beschikbaar zijn.

Werken

Werken zonder met technologie te maken hebben, wordt bijna ondenkbaar. Werk zal daarom vaak een hoge opleiding vereisen.
De opkomst van flexibele banen zal doorgaan.

Maar misschien wordt de grens bereikt als bedrijven merken dat het steeds opnieuw zoeken van de juiste mensen voor bepaald werk te veel tijd kost. Omdat de bevolking vergrijst en meer mensen zorg nodig hebben, worden combinaties van werk en zorg belangrijker.

Kunnen mensen die onvoorspelbaarheid aan? Hoezeer zet die flexibiliteit de band met collega’s en dus ook de sociale cohesie onder druk? Voelen bedrijven zich nog verantwoordelijk voor de scholing van hun werknemers? Dat wordt spannend, verwacht het SCP.

Samenleven

Het is nu al een duidelijke trend: mensen staan met steeds meer anderen in contact en besteden daar steeds minder tijd aan. Dat gaat door, verwacht het SCP. Allleen al omdat werk vaak flexibel zal zijn en netwerken dus belangrijker worden voor carrièrekansen.

Diepgang kan in die contacten onder druk komen te staan.

Maar dankzij internet zullen we in de enorme mensenmassa’s steeds beter diegenen kunnen vinden naar wie we op zoek zijn.

Vinden we op die manier alleen nog gelijkgestemden? Het SCP waarschuwt ervoor. “Als mensen minder andersdenkenden tegenkomen, zal het vermogen elkaar te begrijpen mogelijk verder afnemen.”

Zorgen

Meer 75-plussers en dus meer behoefte aan zorg. Maar ook meer technologie. Het SCP is er vrij zeker van: die twee trends bepalen de toekomst van de zorg. Maar hoe precies? Dat ziekenhuizen en andere zorginstellingen nieuwe technologie zullen inzetten, ligt voor de hand. Maar voor zorg aan huis werd dat decennia geleden ook al voorspeld – en dat is nog niet op grote schaal gebeurd.

Willen en kunnen kwetsbare ouderen gebruik maken van zorgrobots en monitoring op afstand?

Groepen burgers kunnen ook zorgtaken op zich nemen. Maar hoe groot is het risico dat alleen gelijkgestemden voor elkaar zorgen en dat mensen met weinig contacten buiten de boot vallen?

Leren

Het kan bijna niet anders: doordat Nederlanders in de toekomst langer doorwerken én doordat ze dus ook steeds nieuwe technologieën onder de knie moeten krijgen, zullen ze een leven lang blijven leren. Eerst onderwijs volgen en een diploma halen en daarna een baan, dat patroon zal minder gewoon worden. Vanwege de ontwikkeling van internet zal leren niet meer aan tijd en plaats gebonden zijn: het kan altijd en overal.

Onderwijs zal minder gericht zijn op die ene specifieke baan of dat ene beroep en meer op algemene vaardigheden die mensen nodig hebben om bij te blijven, voorspelt het SCP. Elk individu zal daarin zijn eigen keuzes maken.

Dit artikel is geschreven door Hanne Obbink en verscheen in dagblad Trouw.