Mantelzorg is geen gratis arbeid. Hoogste tijd voor mantelzorgbijslag!

Er schuiven steeds meer zorgtaken naar mantelzorgers toe als oplossing voor een uitgehold zorgsysteem. Dagelijks lezen we erover in het nieuws. De thuiszorg kan niet leveren en essentiële zorg komt op conto van de mantelzorger. Natuurlijk zeg je op zo’n moment ja, je laat een dierbare immer nooit stikken. Maar het is natuurlijk een bizarre ontwikkeling; mantelzorg als alternatief voor professionele en betaalde zorgers. Aan de andere kant is de ondersteuning van mantelzorgers een hele industrie geworden, een lucratief verdienmodel voor anderen, maar niet voor de mantelzorgers zelf. Dit moet écht anders. Mantelzorg is geen gratis arbeid. Een mantelzorger verdient sociale zekerheid.  Het is de hoogste tijd voor mantelzorgbijslag!

Historie

De oorspronkelijke bedoeling uit 1972 van de grondlegger J. Hattinga Verschure gaat in de huidige maatschappij de wenselijke grenzen ver te buiten. De basis was om elkaar met warmte te omgeven vanuit vanzelfsprekendheid en wederkerigheid. Doel was hierbij om de zorgkosten te verlagen en de zorgcultuur te veranderen. Maar waar staan we nu?

Noodzakelijke mantelzorg

Een publicatie van het Sociaal en Cultureel Planbureau uit 2019 laat zien dat de activiteiten van mantelzorgers niet meer weg te denken zijn in de zorg voor ouderen en mensen met een beperking. Het heeft zich in de afgelopen 25 jaar ontwikkeld van ‘onzichtbare spontane en vanzelfsprekende naastenhulp’ tot ‘erkende, noodzakelijke onbetaalde hulp die de zorg betaalbaar moet houden’. En hier vliegt mantelzorg de bocht uit. Van vrijwillig en liefdevol naar ‘verplicht’ en noodzakelijk.

Keerzijde

Mantelzorg is een vast onderdeel geworden in de zorg van ouderen, chronisch zieken en gehandicapten. Deze onbetaalde en vaak langdurige zorg heeft een keerzijde voor de mantelzorger zelf. Naast overbelasting en een sociaal isolement is er vaak sprake van verlies aan inkomen en hogere kosten. Hier is geen enkele vorm van compensatie mogelijk. Een mantelzorger heeft geen rechten, maar wel volop plichten. Ook blijkt de vrijwilligheid van het mantelzorgen vaak een utopie.

Toekomst

In de toekomst zal het aantal ouderen verder stijgen, maar het aantal mantelzorgers zal dalen. Daarnaast zorgt het programma ‘Langer Thuis’ voor complexere zorgvragen. De druk op de mantelzorgers zal hierdoor in de komende jaren verder toenemen. Minder mantelzorgers voor zwaardere zorg. Hier kun je niet uit blijven gaan van onbetaalde naastenliefde. Deze vorm van informele zorg vraagt om een nieuwe manier van kijken en denken. Realistisch en waardig.

Ondersteuning

De druk op mantelzorgers neemt dus steeds verder toe en zij hebben een groot aandeel in het betaalbaar houden van goede zorg. Toch gaat de huidige ondersteuning vaak niet verder dan een mantelzorgcompliment, een cursus, een mantelzorgmakelaar of een weekje respijtzorg. Het zijn kruimels die de mantelzorger krijgt toegeworpen. Kruimels die vaak niet aansluiten bij de werkelijk behoefte van de mantelzorgers. Kruimels die ook nog onderhevig zijn aan bezuinigingsrondes bij gemeenten. Alles is erop gericht om de mantelzorger zo lang mogelijk onbetaald op de been te houden. Het is echt de hoogste tijd om de mantelzorger in zijn/haar bijdrage te herkennen en erkennen.

Sociale wetten

Mantelzorg is onvindbaar in onze sociale wetgeving. Als we kijken naar regelgeving waarbij de zorg voor iemand centraal staat, dan kom je uit bij de kinderbijslag. Een financiële bijdrage die ooit bedacht was om grote gezinnen te stimuleren en ondersteunen. Deze kinderbijslag is inmiddels een algemeen recht geworden in Nederland. De voorwaarden hiervoor zijn: je moet in Nederland wonen of werken en het kind moet onder de 18 jaar zijn. Er worden geen voorwaarden gesteld op inkomen, inzet of kwaliteit. Het is dus een standaardbedrag als aanvulling op het inkomen voor mensen met kinderen. Als ouder krijg je dus een vergoeding voor de zorg van je kind.

Mantelzorgbijslag

Laten we verder de parallel trekken met de kinderbijslag. Dit werd ingezet om de verjonging te ondersteunen. Nu heeft Nederland te maken met een snelle vergrijzing van de samenleving. De jongeren van toen zijn oud geworden. Er lijkt sprake te zijn van een vergelijkbaar vraagstuk wat alleen in leeftijd verschilt. Alleen zijn het hier niet de ouders van kinderen die ondersteund moeten worden, maar vooral kinderen en partners. Mantelzorgbijslag kan, net als kinderbijslag, een goede basisbijdrage zijn voor betere ondersteuning, stimulering en compensatie.

Politiek

De toekomst van mantelzorg hangt af van de waarde die onze samenleving eraan geeft. Als je in staat bent om alles te organiseren rond het opgroeien van kinderen, dan moeten we toch ook in staat zijn om hetzelfde te doen rond het waardig ouder worden? Laten we mantelzorg niet alleen beoordelen op de liefdevolle inzet die mantelzorgers doen, maar vooral ook oprecht kijken naar het effect van al deze inspanningen. Gezien de commotie die onlangs is ontstaan over betaalde mantelzorg, lijkt het ons een mooi gedachtengoed om de dialoog over te voeren. Het is een onderwerp dat gevoelig ligt en duidelijk leeft in onze samenleving. Laten we met elkaar kijken naar de (on)mogelijkheden rond mantelzorg. Wat is er nodig om mantelzorg leefbaar te houden?

Sociale zekerheid

Ook mantelzorgers hebben behoefte aan sociale en financiële zekerheid. Mantelzorg vraagt fysieke, emotionele en financiële offers. Dit compenseren lijkt ons niet meer dan normaal. En net als bij de sociale wetten rond kinderen zijn er variabelen nodig om maatwerk te bieden. Daar waar bij kinderen extra toeslagen mogelijk zijn (kindgebonden budget) om een bestaansminimum te realiseren, is dit bij mantelzorgers niet het geval. Er zijn geen toeslagen of regelingen voor mantelzorgers die hierop gericht zijn.

Conclusie

De huidige invulling van het beleid rond mantelzorg is een achterhaald en ongewenst fenomeen. Mantelzorg is inmiddels een onmisbaar onderdeel geworden van de kwaliteit van de zorg in onze samenleving. Uiteraard vol liefde en voldoening. Maar mantelzorg verdient ook een positie, echte ondersteuning en erkenning. Laten we stoppen met de symbolische klopjes en mantelzorg de waarde geven die het verdient. Laten we de dialoog voeren en een verandering op gang brengen. Het is echt de hoogste tijd voor mantelzorgbijslag!

Wie zijn we?

Stichting Mantelzorgelijk is het grootste online platform vóór en dóór mantelzorgers en werkt aan een volwaardige rol en positie van mantelzorg in de Nederlandse samenleving.

Graag voeren wij met alle betrokkenen en partijen het gesprek over de toekomst van mantelzorg.

Marjolijn Bruurs en Margreet van der Voort