Adelheid Roosen: “Als je loslaat, kan opeens alles”
Adelheid Roosen. Misschien ken je haar van haar televisiewerk, misschien uit het theater. Als je haar ziet, weet je meteen: “ja, zij.” De afgelopen jaren putte Adelheid veel inspiratie uit een ingrijpende verandering in haar persoonlijk leven. Haar moeder kreeg Alzheimer en overleed uiteindelijk aan de gevolgen van de ziekte. Ze maakte de aangrijpende voorstelling en documentaire Mam on Tour, waarmee ze in heel Nederland volle zalen trekt. Wij spraken met Adelheid in het kader van Wereld Alzheimer Dag. Een openhartig gesprek vol liefdevolle herinnering – en een paar diepe levensinzichten.
“Het gaat eigenlijk heel goed met me, sinds de dood van mijn moeder. Wat erg heeft geholpen, is dat ik niet in het verleden ben gaan leven. Ik heb vrij snel besloten om me niet te hechten aan hoe het ooit was maar met haar ‘mee te reizen’ in het sterfproces, dus in het hier-en-nu. Ken je dat, dat je steeds terugdenkt aan hoe het was? Dat je terugverlangt naar een dierbaar ding, een huis dat je vroeger had? Dat idee loslaten, hielp enorm. Hoe sneller je accepteert dat het verleden voorbij is, des te sneller je weer kunt genieten van dit moment.”
“Afscheid nemen en doorleven. Het is niet makkelijk, maar het is wel mogelijk. En het is heel persoonlijk, hoe je dat vormgeeft. In mijn proces merkte ik dat het afscheid nemen samenviel met mijn verwachting. Je kan ook zeggen: door mezelf en mijn moeder elke intimiteit te gunnen die er in ons lag, raakten we vervuld van ieder moment dat we samen waren. En die vervulling maakte dat het afscheid ‘natuurlijk’ werd, dat ik werkelijk ging inzien dat zij ook móest gaan sterven.”
Terwijl je nog samen bent
“Voor mij werkt het ook zo in relaties. Als je in de gaten krijgt dat het afloopt, dat je het samen niet gaat redden, dan begin je al met afscheid nemen, terwijl je eigenlijk nog samen bent. Je neemt afscheid, temidden van de verandering die je samen doormaakt, terwijl je doorleeft. En op een dag is het klaar, dan stap je op. En dan heb je het afscheid eigenlijk in stappen al gedaan en achter de rug.”
“Ik heb veel met mensen gesproken naar aanleiding van de film die ik over mijn moeder maakte. ‘Mam’ draaide dan ergens in Nederland en na afloop doe ik altijd een Q&A met de zaal. Dan stellen mensen heel persoonlijke vragen en dat leverde intense gesprekken op. Heel bewust leg ik de lat met deze openbare gesprekken hoog. Ik begin ook met te zeggen dat je mij echt alles mag vragen, ook waar je misschien gene over hebt. Laten we de dingen benoemen. De pijn, het verdriet, soms ook de woede en zelfs de afkeer. Want dit openlijk bespreken levert altijd gelijkgestemden op, er zijn altijd mensen in de zaal die hebben wat jij hebt. Dat levert dus ook de opluchting en het geluk op.”
“Toen mijn moeder nog leefde, was het lastigste aspect van haar ziekte dat ik mijn perspectief moest aanpassen. Die vraag moet iedere mantelzorger zich op een gegeven moment stellen: vanuit welk perspectief zorg jij voor degene waar je om geeft? Ik heb gekozen voor werkelijke gelijkwaardigheid. Dus niet constant bezig zijn met wat je allemaal kwijt bent, in je relatie tot haar. Niet bezig zijn met, herkent ze jou nog. Maar werkelijk gaan ontdekken wie zij nu is. En je daartoe verhouden. Dus ja, je hele relatie met haar verandert. En jij bent degene die dit avontuur volgt, want zij bepaalt ‘het spel’, zij is het nieuwe landschap.”
“Probeer jezelf dus te betrappen op zinnen als: ‘oh hemel, mijn moeder ziet me niet meer’, of ‘ik heb dit al zestien keer verteld’, of ‘ze weet niet eens dat ik er ben, dus het heeft geen zin dat we op bezoek gaan’. Kies voor het avontuur. Kies voor de intimiteit, die misschien ook voor jou nieuw is. Dan kun je een rijk speelveld ervaren.”
Meer kind dan ooit tevoren
“Ik denk dat mijn moeder in de laatste jaren van haar leven meer kind is geweest dan ooit tevoren. En ik heb meer met haar gespeeld dan toen ik zelf een kind was. Met dementie wéét je dat het een rouwproces wordt. Je weet dat je moet gaan loslaten. Mijn devies is daarom: begin er meteen mee, stap over die drempel. Zie het als dat avontuur, als een proces. Dan word je niet meer gekweld.”
“Ik heb met alle dagelijkse huishoudelijke dingen kunnen spelen, samen met haar. Mijn moeder woonde op een groep, in een huis voor kleinschalige zorg. Wat ik deed was, elke ‘zorgsituatie’ speels maken. Het douchen, het eten, het naar bed brengen, alles. En daardoor hebben we veel gelachen, soms wist ik niet eens exact waarom, maar werd Mam vrolijk van iets.”
Mozaïek
“Mama woonde in een groep met zes andere ouderen met dementie, het was een mini-gezinnetje. Ik nam altijd fruit mee voor de hele tafel. En ik merkte al snel dat iedereen aan tafel andere voorkeuren heeft en anders eet. Dus wat je dan allemaal weer leert! Druiven en dementia. Druiven kun je over de tafel rollen, bij sommige dames kwam het knikkeren terug naar boven. Maar je kunt er ook mee gooien. En sommige dames gingen ze schillen! Hoe mooi was dat. Iemand anders wilde alleen mandarijnen-partjes van een bordje waarop alle partjes gerangschikt waren. Appeltjes bleken moeilijk voor iedereen. Hoe eet je die ook alweer? Mijn moeder was op een dag vergeten dat je fruit kunt opeten, dus die begon er een groots mozaïek van te leggen. Heerlijk.”
“Als je tijdens dit proces voortdurend de volwassene blijft, houd je alle zorgen vast. Mijn belangrijkste les was: durf toe te geven dat je de antwoorden niet hebt. Dat heeft mij zo geholpen bij het accepteren van de dementie van mijn moeder. Toegeven dat je dingen voelt als: verlegenheid, schaamte, gêne. En dan mee bewegen in dat voor jou nieuwe landschap. Mam was aan die tafel vrij – en ik was verlegen. Dat is wat het is.”
Morgen weer vergeten
“Wat mij ook steeds duidelijker werd: stop met corrigeren. Al deze mensen zijn op weg naar de dood. Ze kunnen steeds minder. Waarom zou je ze in jouw parcours, in jouw normen en waardenstelsel willen forceren? Eigenlijk alleen maar omdat wij als mantelzorgers, ons dan beter voelen en ‘in control’ zijn. Daarom. Laten wij die moeilijke stap zetten, door hen te volgen. Laat ze leven – en laat ze gaan. Neem een voorschot op je rouw, laat je dierbare nu al gaan. Alles wat daarna komt, kun je dan met andere ogen zien. Als je loslaat, kan opeens alles.”
Meer lezen
Heel mooi… mijn moeder heeft ook Alzheimer, en ik heb ervoor gekozen om dit proces te omarmen. Ik lees hier hoe ik het ook doe, hoe ik het ook wil, en hoe het liefdevol kan verlopen. Ja, er is pijn, verdriet en er zijn herinneringen. Die koester ik. Net zoals ik het hier en nu koester. De blije lach die ik mag ontvangen als mijn moeder mij ziet, de dankbare blik die ik mag zien wanneer ik mooie, nieuwe kleren voor haar heb gekocht, het cadeau dat ik voor haar heb uitgezocht en ingepakt, zodat zij dat mijn vader kan geven, morgen, op zijn verjaardag, als hij haar bezoekt in het verpleeghuis…
Ik voel me een rijk mens dat ik deze reis met mijn moeder mag maken.
Die laatste zin, tranen in mijn ogen.
tranen…. ze blijven komen
Ik werk (kook) boor mensen met alzheimer ik vindt het een prachtig beroep dat ik dit mag doen
Het is ook een prachtig beroep. Zwaar en toch ook heel mooi. Dank je, Cathy!
Mijn moeder had vasculaire dementie en ik vond het super moeilijk. Ze is inmiddels overleden. Het was elke keer weer afwachten hoe ik haar aan trof. De ene keer dacht ze dat ze in Indonesië was (daar zijn haar 3 oudsten geboren), ze wilde steeds naar haar ouders en mijn hart brak elke keer als ik haar hart weer moest breken met de mededeling dat haar ouders overleden waren (haar moeder toen ik 2 was). Er is ook een periode geweest dat ze dacht dat ze in dat verzorgingshuis zat omdat haar ouders haar naar kostschool hadden gestuurd… Ze vond dat ze maar weinig leerde en wilde naar huis… 4 van haar kinderen (de 5e woont in het buitenland) kwamen gelukkig bijna dagelijks bij haar langs, tenzij er weer een besmettelijke bacterie rondwaarde, wat misschien moeilijker was voor ons dan voor haar? Al met al heeft het een paar maanden geduurd, een verwarrende tijd, die ze gelukkig met veel liefde over de vloer heeft ervaren. Over mijn vader – met wie ze bijna 60 jaar gelukkig getrouwd is geweest – sprak ze nooit, ook niet nadat we hem halverwege haar ziekte moesten begraven. Ik vond t mega-moeilijk.
Ik kan het me indenken, hoe zwaar dat voor jou en jullie was. Maar dat mag natuurlijk even goed, het moeilijk vinden. Al die emoties bestaan naast elkaar.
Ergens kan ik wel begrijpen dat dit verhaal mensen aanspreekt. Ook ik ben mijn moeder kwijtgeraakt aan Alzheimer. Het is goed dat er meer over naar buiten komt.
Waar ik moeite mee heb is dat Adelheid Roosen haar moeder op een schaamteloze wijze gebruikt om in de picture te komen. Er zijn opnames dat ze die vrouw, haar moeder, in een panty en bh rond laat kruipen. Ik vraag me af of deze mevrouw dat allemaal zo geweldig had gevonden als ze het geweten had. Je kunt dit niet doen met mensen die daar geen toestemming meer voor kunnen geven omdat ze niet meer weten wat er speelt. Zo neem je mensen met Alzheimers niet meer serieus. Ik heb zelf ondervonden hoe mooi mijn moeder was ook in het laatste stadium van haar ziekte en ik weet zeker dat ze dit soort vertoningen vreselijk had gevonden.
Fijn dat je reageert op dit belangrijke punt, Lily. Persoonlijk denk ik niet dat Adelheid Roosen haar moeder heeft gebruikt om ‘in the picture’ te komen, maar dat ze heeft geprobeerd om binnen een integere kunstvorm de enorme kwetsbaarheid van haar moeder te tonen. Zo interpreteren veel mensen de film en de toneelvoorstelling ‘Mam’. Maar je kunt het ook heel anders zien. Kunst is pas goed als het confronteert en “schuurt” en je tot denken aanzet. En dat doet het zeker. Het dwingt je om te kijken naar je eigen emoties. En de vraag te beantwooden: Welke keuzes ga jij maken, in de zorg voor je dierbaren? — Over de wensen van Adelheids moeder: ik weet niet of en hoe ze de film met haar moeder heeft overlegd. Zouden we haar eens kunnen vragen. Dank, voor je reactie!
… Bij mij zit er ook iets dubbels in… Niet in hoe ze het naar buiten brengt in film en voorstelling en ook weer in dit interview ; Mooi!
Maar dat ze dan n reclamespotje doet voor n uitvaartonderneming.. Dat snap ik niet.. Zou je haar dat ook kunnen vragen?
Goed idee. Ik zal wat vragen verzamelen en dan kijken of we een vervolg-interview kunnen regelen!
Waarom zou je schaamteloosheid als negatief ervaren? Waarom zou je je schamen voor iemand, die die schaamte niet (meer ervaart). Zoals je je ook niet voor een naakt kind met bh op hoofd schaamt, maar lacht en geniet over het ontdekken. Het raakt mij diep, dit interview.
En nee, nu ga ik niet lelijk op de foto, maar ik denk dat het heel bevrijdend is als juist die norm niet meer speelt. Geen normen over wat moet, of wat hoort, of hoe je zou willen dat het is. Maar zijn, zoals het is voor jou.
En als je dit niet kunt doen, zonder dat mensen daar toestemming voor geven, kun je niks doen met mensen met Alzheimer. Je hebt alleen je eigen integriteit en dat is juist waar ik helemaal niet aan twijfel in bovenstaand verhaal.
Ik denk dat veel mensen schaamteloosheid bij oude(re) mensen heel anders ervaren dan bij kinderen. Nergens voor nodig, maar blijkbaar geconditioneerd? Ik ben het in ieder geval roerend met je eens. De norm laten gaan en samen een nieuwe vorm van vrijheid ervaren. Als het je lukt heb je veel meer kans op gedeelde vreugde..
Prachtig. Het ontroerd mij diep.
Het was heel fijn om Adelheids gedachten over omgaan met Alzheimer op te schrijven en op Mantelzorgelijk te delen. En nog mooier dat het mensen raakt. Hoop dat jij het ook weer kunt delen.
Ik heb de film niet gezien, maar wat ze mee gemaakt heeft, raakte mij wel. Ik kan er nu anders over denken. Wat betreft mijn vader die 15-04-15 stierf
Ik vind het getuigen van veel lef en kracht wat Adelheid doet. Haar intentie is volgens mij zo zuiver als zuiver zijn kan. Ook de bijdrage aan de reclame draagt bij mij bij aan een bewustzijnsproces en de dialoog over een belangrijk thema.
….zeker! …. maar het levert haar ook veel geld op …
Hoop dat ze dat investeert in n daadwerkelijk betere zorg voor velen
Haar moeder had het geluk in n redelijk klein en gemoedelijk tehuis te kunnen belanden. Dankzij.
Er zijn er velen die zich dat niet kunnen veroorloven…
En in verpleeginstellingen belanden waar het verre van knus en gezellig is.
Wat een mooi artikel. Voel ook pijn. Mijn moeder is nu 35 jaar manisch-depressief. Ik herken Adelheids houding, als ik niet stuur in haar manische periodes is het veel gemakkelijker met haar omgaan, dan kan je lol met haar hebben. Maar na 35 jaar, waarin die periodes komen en gaan raak je op. Ik lig nu wel.
Ongelofelijk lange tijd. Wat heftig, Lucia. Ik kan me indenken dat er hele periodes zijn waarin je op bent. Fijn om te lezen dat Adelheids woorden je bereiken..
ik ben ook op en de grootste moeite heb ik met mensen die alles overlaten aan anderen. Ze komen langs, doen een paar dagen goede dingen en komen over een maand weer eens kijken. Dat ergert mij zo want ze halen de broodnodige regelmaat eruit en de mantelzorger kan alles weer recht trekken. zeer vermoeiend en oneerlijk
Mooi. Dankjewel voor het delen.
: )
Prachtig! Ik heb Adelheid Roosen op Wereld Alzheimer Dag mogen zien en horen bij de opening van ProMemo (www.promemo.org)
Ook wil ik jullie deze website http://www.presentie.nl/wat-is-presentie niet onthouden.
Dank je, Stephanie! Mooie link.
Zoals Adelheid Roosen met haar moeder is omgegaan, heb ik het ook gedaan. Als ik bij haar was, hadden we ook vaak veel lol. Op het laatst had mijn moeder veel last van haar kleding. Ik kocht dan bv zo’n harige zachte trui voor haar. Dan zat ze die trui te aaien en dus zichzelf. Of ze stond voor decafdelingsdeur naar de trap te staren en dan ging ik naast haar staan en staarde we samen. Dat vond ze dan fijn! Je kan er zoveel meer van maken als je de ander volgt en aansluit……
Wat een mooie manier om samen kleine dingen te blijven beleven. Heel fijn om te lezen
Het is een mooi artikel over een onderwerp dat veel mensen als moeilijk ervaren. De veranderingen accepteren, de mens in zijn of haar waardigheid laten…. Maar wat betekent waardigheid in zo’n moment? Is die waardigheid afhankelijk van hoe iemand was? Wat zijn of haar gedachten waren over wat waardig en niet waardig is? Of is het afhankelijk van onze maatschappelijke normen en waarden?
Mijn schoonvader had alzheimer. De veranderingen die dat met zich meebracht waren ook veranderingen op het gebied van schaamte en het zich conformeren aan de maatschappij. Enkele van de gedragswijzigingen werden door verplegend personeel gezien als ongewenst gedrag en hij werd naar aanleiding daarvan in een gesloten tehuis gezet. Zijn kinderen schaamden zich over zijn gedrag. Ik zei tegen hun dat het mij voorkwam als een logisch gevolg van zijn alzheimer wat ook zijn conditionering had aangetast. Dat werd als schandalig gezien.
Er zijn nog veel taboes in de wereld en dit is er één van.
Loslaten is in dit geval van mantelzorg iets wat inderdaad mogelijk is. Maar ik heb zelf nog geen jaar geleden mijn zoon verloren door een ongeluk. Ik ervaar dat, ook al wil ik soms heel graag loslaten, dat niet mogelijk is. Het verdriet komt in golven terug op de meest onverwachte momenten en op geen enkele manier lukt het mij dat te voorkomen. Ik vermoed dat de mate waarin het loslaten lang of minder lang duurt, verbonden is aan de liefde die je ervaarde voor iemand. Hoe groter de liefde, hoe groter het verdriet. Dan is verdriet hebben misschien wel een prachtige edelsteen die door zijn glans je liefde weerspiegelt.
Wat een mooie – en intens verdrietige reactie, Bob. Ik ben er even helemaal stil van. Misschien is het loslaten van je zoon ook extra moeilijk omdat hij zo abrupt uit je leven verdween. Als je mantelzorger bent is het loslaten een proces dat maanden, jaren duurt. De rouw komt in vlagen, stukje bij beetje. Jij hebt de dood van je zoon zo onverwacht meegemaakt. Ik kan me voorstellen dat dat zijn weerslag heeft. Heel veel sterkte!
Heel leerzaam. Ik ben er van overtuigd dat het beginnen met loslaten, maar niet in het verleden blijven hangen, ook voor andere ingrijpende ziekten geldt. Het artikel heeft me nog bewuster dat het leven nu geleefd moet worden en niet gisteren. Er zijn nog zoveel dingen die ik wil doen en leren.
Het is een hele gezonde benadering voor veel aspecten van het leven. Als je iets niet kunt veranderen, kun je of weglopen, of het accepteren. Die acceptatie schept weet ruimte voor hele nieuwe dingen… mooi inzicht van Adelheid.
Mijn moeder heeft nu 5 jaar alzheimer ze was 73 jaar toen ze het kreeg en ik geniet van haar op een nieuwe manier, ze speelt met een pop, een knuffel hond, een friemel kussen en ik speel met haar mee, het geeft haar rust. Ze heeft zelfs door het kussen weer opnieuw leren veter strikken, wat ze eerst niet meer kon.
Vind het jammer dat sommige mensen de ziekte zien als heel erg en ook mensen verbeteren, mijn vader is overleden 18 jaar geleden in het begin zei ik ook hij is dood en begon ze te huilen, nu zeg ik hij is aan het werk en dan vergeet ze dat hij er niet meer is. Constant verbeteren geeft alleen maar verdriet… accepteer dat de persoon anders is, maar dat je zeker nog heel erg kunt genieten en vooral lachen samen.
De mooie glimlach als ik binnen kom, elkaar een dikke kus geven, knuffelen, haar naar bed brengen, laatst zei ze vroeger gaf ik jouw een schone luier en nu geef je er mij een. Ja al vergeet ze mijn naam het is en blijft mijn allerliefste moeder, ook al is ze nu anders. We maken hele mooie nieuwe herinneringen, ook Ik voel me een rijk mens dat ik deze reis samen met mijn moeder mag maken.
Dank voor je mooie reactie, Anne!
Wow prachtig!!
Met respect geschreven naar zowel de Alzheimer patiënt als de mantelzorger…
In feite zet de benadering van Adelheid alle betrokkenen weer in hun kracht…
Met mijn moeder geniet ik ook van de momenten die er nog zijn en die zij me geeft.
Zo zien wij dat ook! Wist je dat Adelheid iedere maandag een liefdevolle herinnering aan haar moeder deelt op Mantelzorgelijk?